Lekker zomertje! Wel erg warm en droog, bosbranden en stormen. Alarmfase Oranje. Over klimaatverslechtering zeggen optimisten: ‘Het komt goed! Vertrouw op tijdige oplossingen. Bedrijven en institutionele beleggers produceren en duurzaam investeren. Technologie, circulaire economie, energietransitie en windmolens zullen ons redden. Zon-, wind-, getijden- en hydraulische energie zullen fossiele bronnen overbodig maken. Doe zonnepanelen op je dak, ga elektrisch autorijden en plant een boom als je gaat vliegen. De geschiedenis leert dat de mens een enorm adaptief vermogen heeft. Pessimisten geloven daar niet in. Met duurzaam ondernemen en technologie komen we er niet. De mens is verslaafd aan het consumptieniveau en de bedrijfsbelangen zijn zo immens dat klimaatopwarming zich zal voortzetten.
Wat zijn de feiten? Sinds 1900 is het aantal inwoners in Nederland gestegen van 5 miljoen tot ruim 17 miljoen mensen in 2018, een extreme toename voor zo'n klein land. Bevolkingsomvang, leefbaarheid en duurzaamheid zijn communicerende vaten. De voetafdruk (‘footprint’) per Nederlander bedraagt gemiddeld 6,2 hectare. Dat is het gemiddeld beslag dat we per persoon leggen op onze natuurlijke omgeving. In Nederland wonen ruim 17 miljoen mensen met een totale voetafdruk van 17 x 6,2 = 105 miljoen hectare. Het grondgebied van Nederland is circa 4 miljoen hectare. De voetafdruk van alle Nederlanders is dus ruim 26 keer zoveel als mogelijk is qua grondgebied van Nederland. Wij leven qua voetafdruk 26 keer boven ons natuurlijk budget. Om dit te corrigeren zijn er twee opties. Optie 1: we handhaven onze voetafdruk, maar dan moet de bevolkingsomvang terug naar 660.000 inwoners, dus ruim 16 miljoen mensen moeten ‘afvloeien’. Of optie 2: we reduceren onze voetafdruk van 102 miljoen hectare naar totaal 4 miljoen hectare, dus een krimp van 26 keer van wat het nu is. Dit betekent een volledig andere inrichting van onze maatschappij, een geheel ander consumptie en productiepatroon. Voor Europa geldt een soortgelijke redenering, al heeft de gemiddelde Europeaan een voetafdruk van ‘slechts’ 4,1 hectare. Bij een totale Europese bevolking van circa 500 miljoen, zouden 215 miljoen inwoners moeten ‘afvloeien’ bij een gelijkblijvende voetafdruk. Beide opties zijn niet haalbaar en dus gaan we door op de huidige voet. Alarmfase donkerrood, na ons de zondvloed.
Afrika gaat naar 4 miljard inwoners met een veel lagere maar toenemende voetafdruk. We kunnen anderen met een aanzienlijk geringere voetafdruk niet vermanen de bevolkingsgroei te laten afnemen. Laten we eerst eens bij onszelf beginnen. Maar dat doen we niet. Hoe komt dat? Sociaal psychologen leren ons dat we positief nieuws (“het valt mee”) omarmen en negatief nieuws (“we gaan ten onder”) stoppen we weg. Angst zorgt voor inactiviteit en struisvogelpolitiek. Vreselijke afbeeldingen op pakjes sigaretten weerhouden ons er niet van te roken. Hoewel we een goede toekomst belangrijk vinden, kiezen we toch liever voor het genot van nu in plaats van in de toekomst. We hebben liever nu een reis naar Bali dan op termijn een gezonde planeet. Bovendien weten we niet wat de impact is van onze reis. Om gedrag te kunnen veranderen moeten we daartoe gemotiveerd worden. De mens is een sociaal dier. We worden geprikkeld te doen wat past in groepsverband. Voorts krijgen we graag een beloning als stimulans om onze levensstijl te verbeteren. We willen ook kunnen zien wat het positieve resultaat is. Dat betekent dat positieve effecten gemonitord worden zodat we controle kunnen uitoefenen. Het draait dus om 1. Sociaal wenselijk gedrag stimuleren, 2. Positief gedrag belonen, 3. Monitoren en controle uitoefenen om grip te krijgen op gedrag. De voetdruk van Nederland van 6,2 is asociaal vergeleken met de voetdruk van Europa van 4,1 en de wereldvoetafdruk van 2,7. De regering moet beleid genereren om onze voetafdruk te verlagen en dit te vertalen naar consumenten en bedrijven. Op dit moment weten bedrijven en consumenten niet wat hun voetafdruk is. Die moeten dus kenbaar gemaakt worden en het moet gemonitord worden. Aan een positieve gedragsverandering dient een beloning gekoppeld te worden, bijvoorbeeld belastingverlaging. Van bedrijven kan de voetafdruk bekendgemaakt worden zodat consumenten dit kunnen betrekken bij hun koopgedrag. Dit is een complexe opdracht waarbij IT ons zal helpen. Er zit niets anders op als we onze planeet netjes willen doorgeven aan volgende generaties.